Баланы тәрбиелеу
Аутизмі бар балаларды тәрбиелеу
Аутизм - мидың дамуының бұзылуынан туындайтын және әлеуметтік өзара әрекеттесу мен қарым-қатынастың айқын және жан-жақты жетіспеушілігімен, сонымен қатар шектеулі қызығушылықтар мен қайталанатын әрекеттермен сипатталатын бұзылыс. Бұл белгілердің барлығы үш жасқа дейін пайда бола бастайды. Жеңіл белгілері мен симптомдары бар ұқсас жағдайлар аутизм спектрінің бұзылуы деп аталады.
Аутизмі бар бала ата-анасының әл-ауқатына, біліміне, әлеуметтік мәртебесіне қарамастан кез-келген отбасыда пайда болуы мүмкін.
Аутизм - бұл ата-аналардың, ата-әжелердің, тіпті баланың кінәсі емес, бұл биологиялық бұзылыс.
Аутизм белгілері
Аутизмнің бұзылуының алғашқы белгілері нәресте кезінде байқалып (алайда, сарапшылар бұл көріністерді АСБ ретінде сенімді сипаттауға болады деген пікірге әлі келген жоқ), бір жылдан кейін айқын көрінуі мүмкін.
Аутизмнің айқын белгілері екі-үш жаста пайда болады. Бұл жаста, әдетте, аутизмнің болуына сенімді түрде диагноз қоюға болады. Бала есейген сайын аутизмнің белгілері жоғала бастайды немесе олардың ауырлығы әлсірей бастайды, бірақ көп жағдайда олар елеулі болып қала береді.
Диагноз қою және дамудың негізгі кідірістерін анықтау үшін кеңес алу үшін психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияға және қажет болған жағдайда психикалық денсаулық орталығына жүгіну қажет.
Ата-аналарға ұсынымдар
Кесте / күн кестесі, ережелер: үйіңіз үшін күнделікті кестені жасаңыз және оны мүмкіндігінше қатаң тәртіпте орындаңыз. Бала күнделікті, соның ішінде, демалыс күндері, бір уақытта оянатындай етіп ұйқы тәртібін орнату. Таңғы асты, түскі және кешкі асты күнде бір уақытта ішу керек. Көшеде серуендеуді, әртүрлі дамыту, зияткерлік, үстел ойындарды күн сайын бір уақытта өткізу керек. Сондай-ақ, алдағы іс-шараларға кесте жасау керек (әжеге бару, дүкенге, мұражайға бару).
Коммуникация жүйесі: мүмкін сіздің балаңыз ымдау тілі, планшет, PECS жүйесі және т.б. арқылы сөйлесе алады. Ең бастысы, үйдегі барлық адамдар коммуникацияның осы жүйесін көтермелеуге және қабылдауға келісуі тиіс. Егер бала сөйлей алса, онда оны айтылған сөздер үшін көтермелеңіз. Егер бала ым-ишара тілінде сөйлесе, онда оны осы үшін мадақтаңыз. Коммуникацияның тек бір жүйесін ынталандырыңыз.
Көтермелеуге шектеулі қол жетімділік: ешқандай «еркін қол жетімділікке», «жеңіл-желпі тамақтануға» жол жоқ. Еркін қол жетімділік дегеніміз, егер бала Даша туралы мультфильмді жақсы көретін болса, онда оның осы мультфильмді күн сайын бірнеше сағат бойы көруге мүмкіндігі бар. Жеңіл-желпі тамақтану дегеніміз, егер бала бұрама тоқашты жақсы көретін болса, онда ол кез-келген уақытта ас үйге келіп, буфет ашып, бір уыс бұрама тоқаштарды ала алады. Олай болмайды! Баланы жақсы және пайдалы нәрселер үшін көтермелеу керек (мысалы, барлық ойыншықтарды орнына қойып жинаса, сүйікті мультфильмді көре алады, дастархан жинаса, кәмпит жей алады және т.б.).
Таңдау тақтасы: егер сіз балаңызға қай жерде отыру, қандай фильм көру, оған шырын немесе сүт ішу сияқты көбірек таңдау мүмкіндіктерін берсеңіз, проблемалық мінез-құлықты азайтуға болады. Балаға таңдау жасауға көмектесу үшін, оның сүйікті іс-әрекеттерін, тағамдарын немесе ойыншықтарын көрсететін картачкалар орналасқан визуалды таңдау тақтасын жасау керек.
Макро және микро кестелері: бір нәрсенің жасалатын уақыты, жері және кезектілігі туралы мәліметтер берілетін кестелер аутизм спектрі бұзылған балалар үшін өте пайдалы және маңызды.
Дәретханаға баруға үйрету шарттары: егер сіздің балаңыз дәретханаға отыруға үйрену үшін әлі кішкентай болса да, сіз бұл стратегияны мүмкіндігінше ертерек бастауыңыз керек. Жөргектерді жуынатын бөлмеде ауыстырыңыз, баланы киіну және шешіну кезінде сізге көмектесуге үйретіңіз, ол ластанған жөргекті өзі лақтырып, содан кейін қолын жусын.
Мультимодальды сенсорлық ынталандыруға арналған заттар: балаңызға қажетті сенсорлық ынталандыруды алу үшін манипуляция жасай алатын және өзара әрекеттесетін заттарды таңдаңыз. Бұл оған күні бойы үйді араламауға, мыңқылдамауға немесе орнында айналмауға көмектеседі. Мүмкін нұсқалар: үлкен гимнастикалық доптар, батут, әртүрлі заттары бар сенсорлық қораптар, жарқыраған ойыншықтар, саусақ бояулары және т.б.
Аутизмі бар бала ата-анасының әл-ауқатына, біліміне, әлеуметтік мәртебесіне қарамастан кез-келген отбасыда пайда болуы мүмкін.
Аутизм - бұл ата-аналардың, ата-әжелердің, тіпті баланың кінәсі емес, бұл биологиялық бұзылыс.
Аутизм белгілері
Аутизмнің бұзылуының алғашқы белгілері нәресте кезінде байқалып (алайда, сарапшылар бұл көріністерді АСБ ретінде сенімді сипаттауға болады деген пікірге әлі келген жоқ), бір жылдан кейін айқын көрінуі мүмкін.
Аутизмнің айқын белгілері екі-үш жаста пайда болады. Бұл жаста, әдетте, аутизмнің болуына сенімді түрде диагноз қоюға болады. Бала есейген сайын аутизмнің белгілері жоғала бастайды немесе олардың ауырлығы әлсірей бастайды, бірақ көп жағдайда олар елеулі болып қала береді.
Диагноз қою және дамудың негізгі кідірістерін анықтау үшін кеңес алу үшін психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияға және қажет болған жағдайда психикалық денсаулық орталығына жүгіну қажет.
Ата-аналарға ұсынымдар
Кесте / күн кестесі, ережелер: үйіңіз үшін күнделікті кестені жасаңыз және оны мүмкіндігінше қатаң тәртіпте орындаңыз. Бала күнделікті, соның ішінде, демалыс күндері, бір уақытта оянатындай етіп ұйқы тәртібін орнату. Таңғы асты, түскі және кешкі асты күнде бір уақытта ішу керек. Көшеде серуендеуді, әртүрлі дамыту, зияткерлік, үстел ойындарды күн сайын бір уақытта өткізу керек. Сондай-ақ, алдағы іс-шараларға кесте жасау керек (әжеге бару, дүкенге, мұражайға бару).
Коммуникация жүйесі: мүмкін сіздің балаңыз ымдау тілі, планшет, PECS жүйесі және т.б. арқылы сөйлесе алады. Ең бастысы, үйдегі барлық адамдар коммуникацияның осы жүйесін көтермелеуге және қабылдауға келісуі тиіс. Егер бала сөйлей алса, онда оны айтылған сөздер үшін көтермелеңіз. Егер бала ым-ишара тілінде сөйлесе, онда оны осы үшін мадақтаңыз. Коммуникацияның тек бір жүйесін ынталандырыңыз.
Көтермелеуге шектеулі қол жетімділік: ешқандай «еркін қол жетімділікке», «жеңіл-желпі тамақтануға» жол жоқ. Еркін қол жетімділік дегеніміз, егер бала Даша туралы мультфильмді жақсы көретін болса, онда оның осы мультфильмді күн сайын бірнеше сағат бойы көруге мүмкіндігі бар. Жеңіл-желпі тамақтану дегеніміз, егер бала бұрама тоқашты жақсы көретін болса, онда ол кез-келген уақытта ас үйге келіп, буфет ашып, бір уыс бұрама тоқаштарды ала алады. Олай болмайды! Баланы жақсы және пайдалы нәрселер үшін көтермелеу керек (мысалы, барлық ойыншықтарды орнына қойып жинаса, сүйікті мультфильмді көре алады, дастархан жинаса, кәмпит жей алады және т.б.).
Таңдау тақтасы: егер сіз балаңызға қай жерде отыру, қандай фильм көру, оған шырын немесе сүт ішу сияқты көбірек таңдау мүмкіндіктерін берсеңіз, проблемалық мінез-құлықты азайтуға болады. Балаға таңдау жасауға көмектесу үшін, оның сүйікті іс-әрекеттерін, тағамдарын немесе ойыншықтарын көрсететін картачкалар орналасқан визуалды таңдау тақтасын жасау керек.
Макро және микро кестелері: бір нәрсенің жасалатын уақыты, жері және кезектілігі туралы мәліметтер берілетін кестелер аутизм спектрі бұзылған балалар үшін өте пайдалы және маңызды.
Дәретханаға баруға үйрету шарттары: егер сіздің балаңыз дәретханаға отыруға үйрену үшін әлі кішкентай болса да, сіз бұл стратегияны мүмкіндігінше ертерек бастауыңыз керек. Жөргектерді жуынатын бөлмеде ауыстырыңыз, баланы киіну және шешіну кезінде сізге көмектесуге үйретіңіз, ол ластанған жөргекті өзі лақтырып, содан кейін қолын жусын.
Мультимодальды сенсорлық ынталандыруға арналған заттар: балаңызға қажетті сенсорлық ынталандыруды алу үшін манипуляция жасай алатын және өзара әрекеттесетін заттарды таңдаңыз. Бұл оған күні бойы үйді араламауға, мыңқылдамауға немесе орнында айналмауға көмектеседі. Мүмкін нұсқалар: үлкен гимнастикалық доптар, батут, әртүрлі заттары бар сенсорлық қораптар, жарқыраған ойыншықтар, саусақ бояулары және т.б.
Көру қабілеті бұзылған баланы тәрбиелеу
«Бүгінгі таңда көзі көрмейтін және нашар көретін адамдар үшін көптеген оқу орындары ашылды. Алайда үлкен өмірге жол отбасынан басталады. Көру қабілетінің бұзылуымен байланысты осындай балалардың психофизикалық ерекшеліктерін ескеру тәрбиелеуге, дамытуға және болашақта оқытуға негізделген негізгі принциптердің бірі болып табылады. Бұл ерекшеліктер баланың физикалық, эмоционалды-жеке, танымдық, коммуникативті дамуында көрінеді», – дейді сарапшылар.
Отбасыда көру қабілеті нашар немесе көзі көрмейтін баланың тууы ата-аналардың алдына оны дамыту, тәрбиелеу және оқытуда ерекше міндеттер қояды. Олар оған тәуелсіз өмірге дайындалуға көмектесуі керек. Бұл жағдайда ата-аналар келесі ұсынымдарды ұстануы керек:
1. Баланы жаңа заттармен таныстырған кезде, жанасу мен естуді қолдануды, сондай-ақ олардың әртүрлі белгілері мен қасиеттеріне назар аударуды үйретіңіз.
2. Баланы кеңістікте өздігінен жүруге және заттың қай жағында орналасқанын анықтауға үйрету керек. Ол үшін алдымен денесінің әр бөлігінің орналасуын біліп, микрокеңестікте жүре білуі керек (мысалы, бұл үстел болуы мүмкін).
3. Әр істі белгілі бір ретпен орындауды әдетке айналдырыңыз. Мысалы, алдымен қолды жуу, содан кейін тіс тазалау, аузды шаю, бетін жуу және т. б.
4. Көру қабілеті бұзылған баланы жаңа әрекетке үйреткен кезде, оның қолын өз қолына алып, қолдарын бағыттау арқылы не және қалай жасау керектігін көрсетіңіз. Бірнеше жаттығудан кейін оны өздігінен жасауға ұсыныңыз.
5. Баламен қарым-қатынас кезінде әдеттегіден баяу сөйлеу керек. Сұрақтарды нақты, қысқа және айқын қойыңыз. Жауап берумен асықтырмаңыз, ойлануға 1-2 минут беріңіз.
6. Жиһазды (орындық, үстел) баланың бойына сәкес таңдаңыз. Көру қабілеті бұзылған баланың сурет салатын, мүсіндейтін немесе шығармашылықпен айналысатын орны жақсы жарықтандырылуы керек.
7. Баланы үй жұмысына қатыстырыңыз. Бұл қоршаған әлем туралы түсініктерді кеңейтіп қана қоймай, өзін-өзі күту дағдыларын тезірек игеруге көмектеседі.
8. Баланы кез-келген іс-әрекеттің нәтижелері үшін мадақтаңыз. Бұл оған өзіне жүктелген міндеттерді сәтті орындауға көмектеседі.
«Көбінесе ата-аналар көру қабілеті бұзылған балаға шамадан тыс қамқорлық білдіріп, оған өз бетімен ештеңе жасауға мүмкіндік бермейді. Бірақ мұндай көзқарас баланың ерке, өзімшіл және тәуелсіз өмірге дайын емес болуына әкеп соғады», – дейді мұғалімдер.
9. Офтальмологтың барлық ұсынымдарын орындаңыз, сонымен қатар баланың емделуге оң көзқарасын қалыптастырыңыз.
Халықаралық зағиптар күні - 1745 жылдың 13 қарашасы күні француз педагогы Валентин Гаюи дүниеге келгеніне байланысты аталып өтеді. Ол жеке қаражатына зағип балаларға арналған «Еңбекші зағип шеберханасы» атты әлемдегі алғашқы мектепті ашты.
Отбасыда көру қабілеті нашар немесе көзі көрмейтін баланың тууы ата-аналардың алдына оны дамыту, тәрбиелеу және оқытуда ерекше міндеттер қояды. Олар оған тәуелсіз өмірге дайындалуға көмектесуі керек. Бұл жағдайда ата-аналар келесі ұсынымдарды ұстануы керек:
1. Баланы жаңа заттармен таныстырған кезде, жанасу мен естуді қолдануды, сондай-ақ олардың әртүрлі белгілері мен қасиеттеріне назар аударуды үйретіңіз.
2. Баланы кеңістікте өздігінен жүруге және заттың қай жағында орналасқанын анықтауға үйрету керек. Ол үшін алдымен денесінің әр бөлігінің орналасуын біліп, микрокеңестікте жүре білуі керек (мысалы, бұл үстел болуы мүмкін).
3. Әр істі белгілі бір ретпен орындауды әдетке айналдырыңыз. Мысалы, алдымен қолды жуу, содан кейін тіс тазалау, аузды шаю, бетін жуу және т. б.
4. Көру қабілеті бұзылған баланы жаңа әрекетке үйреткен кезде, оның қолын өз қолына алып, қолдарын бағыттау арқылы не және қалай жасау керектігін көрсетіңіз. Бірнеше жаттығудан кейін оны өздігінен жасауға ұсыныңыз.
5. Баламен қарым-қатынас кезінде әдеттегіден баяу сөйлеу керек. Сұрақтарды нақты, қысқа және айқын қойыңыз. Жауап берумен асықтырмаңыз, ойлануға 1-2 минут беріңіз.
6. Жиһазды (орындық, үстел) баланың бойына сәкес таңдаңыз. Көру қабілеті бұзылған баланың сурет салатын, мүсіндейтін немесе шығармашылықпен айналысатын орны жақсы жарықтандырылуы керек.
7. Баланы үй жұмысына қатыстырыңыз. Бұл қоршаған әлем туралы түсініктерді кеңейтіп қана қоймай, өзін-өзі күту дағдыларын тезірек игеруге көмектеседі.
8. Баланы кез-келген іс-әрекеттің нәтижелері үшін мадақтаңыз. Бұл оған өзіне жүктелген міндеттерді сәтті орындауға көмектеседі.
«Көбінесе ата-аналар көру қабілеті бұзылған балаға шамадан тыс қамқорлық білдіріп, оған өз бетімен ештеңе жасауға мүмкіндік бермейді. Бірақ мұндай көзқарас баланың ерке, өзімшіл және тәуелсіз өмірге дайын емес болуына әкеп соғады», – дейді мұғалімдер.
9. Офтальмологтың барлық ұсынымдарын орындаңыз, сонымен қатар баланың емделуге оң көзқарасын қалыптастырыңыз.
Халықаралық зағиптар күні - 1745 жылдың 13 қарашасы күні француз педагогы Валентин Гаюи дүниеге келгеніне байланысты аталып өтеді. Ол жеке қаражатына зағип балаларға арналған «Еңбекші зағип шеберханасы» атты әлемдегі алғашқы мектепті ашты.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған баланы тәрбиелеу
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың отбасылық тәрбиесі
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларға отбасылық тәрбие берудің міндеттері негізінен жан-жақты үйлесімді тұлғаны тәрбиелеудің жалпы міндеттері болып табылады.
Отбасылық тәрбиеге мыналар кіреді:
1) рухани және дене күштерін жан-жақты және мүмкіндігінше үйлесімді дамытудан туындайтын харекетшіл тұлға тәрбиелеу;
2) жеке тұлғаның қоғамдық бүтіннің мүшесі ретінде дамуы;
3) тұлғаны табиғатпен бетпе-бет және табиғаттың көмегімен дамыту;
4) тұлғаны оның әлемдік болмысымен және оның түпдерегімен байланысы санасында тәрбиелеу.
Физикалық даму церебральды сал ауруы бар балаларды тәрбиелеу мен емдеудің жалпы жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады.
Дене тәрбиесінің негізгі мақсаты - баланың қозғалтқыш функцияларын дамыту және қозғалыс бұзылыстарын түзету болып табылады. Бұл мақсатқа жетуде отбасы үлкен рөл атқарады.
Даму мен түзетудің бірыңғай жалпы бағдарламасына ене отырып, отбасы церебральды сал ауруы бар баланың физикалық дамуының келесі мәселелерін шешеді:
• қозғалыс саласын дамыту үшін жағдай жасау (ұйқы мен тамақтануды қалыпқа келтіру, баланы шынықтыру, жалпы қозғалыс режимін сақтау, сенсоримоторлы ортаны ұйымдастыру),
• жалпы қозғалтқыштың дамуына және бұзылған функцияларды түзетуге ықпал ету.
Церебральды сал ауруы бар баланың денсаулығын нығайтуда режимді сақтау, өмірлік маңызды сәттерді – тамақтану мен ұйқыны қалыпқа келтіру үлкен рөл атқарады. Онсыз баланың денесі қимылдарды дамыту үшін арнайы жаттығулар жасау кезінде физикалық белсенділікке дайын емес болады. Ата-аналар баланы ерте жастан бастап белгілі бір күн тәртібіне біртіндеп үйретуі керек. Бұл үшін ұйқының болжамды нормаларын және әртүрлі жастағы балалар үшін тамақтану арасындағы орынды аралықтарды білу қажет.
Церебральды сал ауруы бар балалар суыққа және жұқпалы ауруларға, әсіресе жоғарғы тыныс жолдарының ауруларына өте сезімтал. Ағзаның төмен реактивтілігі мен бейімделуі орталық жүйке жүйесінің зақымдалуына және баланың төмен физикалық белсенділігіне байланысты.
Церебральды сал ауруы бар балалар ауа-райының әртүрлі өзгерістеріне сезімтал. Психофизикалық жағдайдың нашарлауы (жылау, мазасыздық, еріксіз қозғалыстардың күшеюі, тәбеттің төмендеуі, әлсіздік, ұйқышылдық) түзету-дамыту жұмысының тиімділігін әлсіретеді және тұтастай алғанда баланың дамуына теріс әсер етеді (Е. М. Мастюкова, 1991 ж.). Церебральды сал ауруы бар баланың денесін шынықтыру денсаулықты нығайтудың қажетті құралы болып табылады.
Жалпы қозғалыс режимін сақтау церебральды сал ауруы бар балалардың физикалық дамуының қажетті құрамдас бөлігі болып табылады. Ата-аналар баланы тамақтандыру, киіндіру, шомылту және ойнау кезінде бала денесінің дұрыс қалпы туралы ұмытпауы керек. Физикалық ерекшеліктеріне сәйкес таңдалған дене қалпының өзгеруі шамамен 20 минуттан кейін болуы керек. Баланың қозғалыс қабілеті дамыған сайын бұл қалыптар өзгереді. Нәрестенің аяғы бүгілген күйде ұзақ уақыт отыруына жол берілмейді, әсіресе егер ол басын жақсы ұстамаса. Бұл тұрақты патологиялық қалыптың пайда болуына әкелуі мүмкін және тізе мен жамбас буындарының икемді контрактураларының дамуына ықпал етеді.
Церебральды сал ауруы бар балаларды отбасылық тәрбиелеудің негізгі міндеттерінің бірі - баланың қозғалтқыш функцияларын дамыту және олардың бұзылыстарын түзету. Негізгі қимыл-қозғалыс дағдыларын дамытуды ерте ынталандыру ерекше маңызды.
Церебральды сал ауруы кезіндегі қозғалтқыштың дамуы жай ғана артта қалмай, қозғалтқыш функцияларын игерудің барлық кезеңдерінде сапалы бұзылған.
Ата-аналар негізгі қозғалыс дағдыларын дамытудың дәйектілігін білуі қажет:
• басын ұстап тұру және оның қозғалыстарының дамуы;
• қолдың тірек қабілетін дамыту (білек пен қолға тірек);
• дене бұрылыстарын дамыту (баланың артқы жағынан асқазанға айналуы және керісінше);
• отыру және өздігінен отыру функциясын дамыту;
• ішпен жатып және тізеде еңбектеуді дамыту;
• тізеге, содан кейін аяққа тұруды дамыту;
• өздігінен жүруді дамыту.
Жалпы қозғалыстардың дамуы біртіндеп жүргізілуі қажет. Алдымен (бала пассивті) ересек адам баланың қолын алып, оларды дұрыс күйге келтіреді немесе баланың белсенділігін сезінгенге дейін қандай-да бір қозғалысты жүзеге асырады, содан кейін (бала пассивті-белсенді) балаға қажет кезде ішінара көмектеседі, содан кейін қозғалысты ынталандыруды жалғастыра отырып, баланың қозғалыстарды өз бетінше орындауына қол жеткізеді. Қолда бар қозғалтқыш мүмкіндіктерін негізгі ретінде қолдана отырып, күрделі қозғалыстарды құру немесе ынталандыру қажет.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалар көбінесе құрдастардың мазақ объектісі болады, бұл оларға психикалық ауырсыну мен терең психологиялық жарақат әкелуі мүмкін. Көбінесе бұл балалар ұялшақ, өздеріне сенімді емес және құрдастарымен қарым-қатынаста бастама білдіруге қорқады. Сондықтан ата-аналар баланың ішкі сезім жағдайына өте мұқият қарап, келелі мәселелерін шешуге жан-жақты көмектесіп, қиын жағдайларда психологиялық қолдау көрсетуі қажет.
Бала қарым-қатынас пен сүйіспеншіліктің жетіспеушілігін сезінбеуі керек, сондықтан ата-аналар баласының құрдастарымен қарым-қатынасына ықпал етіп, оған мүмкіндігінше көп көңіл мен қамқорлық беруі керек. Сондай-ақ, мұндай баланың таланттары мен қабілеттерін дамытуына көп көңіл бөлу керек, өйткені бұл болашақта оған өзін-өзі жүзеге асыра алатын, өзін тәуелсіз және басқа адамдарға қажет сезінетін сүйікті ісін табуға көмектеседі.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларға отбасылық тәрбие берудің міндеттері негізінен жан-жақты үйлесімді тұлғаны тәрбиелеудің жалпы міндеттері болып табылады.
Отбасылық тәрбиеге мыналар кіреді:
1) рухани және дене күштерін жан-жақты және мүмкіндігінше үйлесімді дамытудан туындайтын харекетшіл тұлға тәрбиелеу;
2) жеке тұлғаның қоғамдық бүтіннің мүшесі ретінде дамуы;
3) тұлғаны табиғатпен бетпе-бет және табиғаттың көмегімен дамыту;
4) тұлғаны оның әлемдік болмысымен және оның түпдерегімен байланысы санасында тәрбиелеу.
Физикалық даму церебральды сал ауруы бар балаларды тәрбиелеу мен емдеудің жалпы жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады.
Дене тәрбиесінің негізгі мақсаты - баланың қозғалтқыш функцияларын дамыту және қозғалыс бұзылыстарын түзету болып табылады. Бұл мақсатқа жетуде отбасы үлкен рөл атқарады.
Даму мен түзетудің бірыңғай жалпы бағдарламасына ене отырып, отбасы церебральды сал ауруы бар баланың физикалық дамуының келесі мәселелерін шешеді:
• қозғалыс саласын дамыту үшін жағдай жасау (ұйқы мен тамақтануды қалыпқа келтіру, баланы шынықтыру, жалпы қозғалыс режимін сақтау, сенсоримоторлы ортаны ұйымдастыру),
• жалпы қозғалтқыштың дамуына және бұзылған функцияларды түзетуге ықпал ету.
Церебральды сал ауруы бар баланың денсаулығын нығайтуда режимді сақтау, өмірлік маңызды сәттерді – тамақтану мен ұйқыны қалыпқа келтіру үлкен рөл атқарады. Онсыз баланың денесі қимылдарды дамыту үшін арнайы жаттығулар жасау кезінде физикалық белсенділікке дайын емес болады. Ата-аналар баланы ерте жастан бастап белгілі бір күн тәртібіне біртіндеп үйретуі керек. Бұл үшін ұйқының болжамды нормаларын және әртүрлі жастағы балалар үшін тамақтану арасындағы орынды аралықтарды білу қажет.
Церебральды сал ауруы бар балалар суыққа және жұқпалы ауруларға, әсіресе жоғарғы тыныс жолдарының ауруларына өте сезімтал. Ағзаның төмен реактивтілігі мен бейімделуі орталық жүйке жүйесінің зақымдалуына және баланың төмен физикалық белсенділігіне байланысты.
Церебральды сал ауруы бар балалар ауа-райының әртүрлі өзгерістеріне сезімтал. Психофизикалық жағдайдың нашарлауы (жылау, мазасыздық, еріксіз қозғалыстардың күшеюі, тәбеттің төмендеуі, әлсіздік, ұйқышылдық) түзету-дамыту жұмысының тиімділігін әлсіретеді және тұтастай алғанда баланың дамуына теріс әсер етеді (Е. М. Мастюкова, 1991 ж.). Церебральды сал ауруы бар баланың денесін шынықтыру денсаулықты нығайтудың қажетті құралы болып табылады.
Жалпы қозғалыс режимін сақтау церебральды сал ауруы бар балалардың физикалық дамуының қажетті құрамдас бөлігі болып табылады. Ата-аналар баланы тамақтандыру, киіндіру, шомылту және ойнау кезінде бала денесінің дұрыс қалпы туралы ұмытпауы керек. Физикалық ерекшеліктеріне сәйкес таңдалған дене қалпының өзгеруі шамамен 20 минуттан кейін болуы керек. Баланың қозғалыс қабілеті дамыған сайын бұл қалыптар өзгереді. Нәрестенің аяғы бүгілген күйде ұзақ уақыт отыруына жол берілмейді, әсіресе егер ол басын жақсы ұстамаса. Бұл тұрақты патологиялық қалыптың пайда болуына әкелуі мүмкін және тізе мен жамбас буындарының икемді контрактураларының дамуына ықпал етеді.
Церебральды сал ауруы бар балаларды отбасылық тәрбиелеудің негізгі міндеттерінің бірі - баланың қозғалтқыш функцияларын дамыту және олардың бұзылыстарын түзету. Негізгі қимыл-қозғалыс дағдыларын дамытуды ерте ынталандыру ерекше маңызды.
Церебральды сал ауруы кезіндегі қозғалтқыштың дамуы жай ғана артта қалмай, қозғалтқыш функцияларын игерудің барлық кезеңдерінде сапалы бұзылған.
Ата-аналар негізгі қозғалыс дағдыларын дамытудың дәйектілігін білуі қажет:
• басын ұстап тұру және оның қозғалыстарының дамуы;
• қолдың тірек қабілетін дамыту (білек пен қолға тірек);
• дене бұрылыстарын дамыту (баланың артқы жағынан асқазанға айналуы және керісінше);
• отыру және өздігінен отыру функциясын дамыту;
• ішпен жатып және тізеде еңбектеуді дамыту;
• тізеге, содан кейін аяққа тұруды дамыту;
• өздігінен жүруді дамыту.
Жалпы қозғалыстардың дамуы біртіндеп жүргізілуі қажет. Алдымен (бала пассивті) ересек адам баланың қолын алып, оларды дұрыс күйге келтіреді немесе баланың белсенділігін сезінгенге дейін қандай-да бір қозғалысты жүзеге асырады, содан кейін (бала пассивті-белсенді) балаға қажет кезде ішінара көмектеседі, содан кейін қозғалысты ынталандыруды жалғастыра отырып, баланың қозғалыстарды өз бетінше орындауына қол жеткізеді. Қолда бар қозғалтқыш мүмкіндіктерін негізгі ретінде қолдана отырып, күрделі қозғалыстарды құру немесе ынталандыру қажет.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалар көбінесе құрдастардың мазақ объектісі болады, бұл оларға психикалық ауырсыну мен терең психологиялық жарақат әкелуі мүмкін. Көбінесе бұл балалар ұялшақ, өздеріне сенімді емес және құрдастарымен қарым-қатынаста бастама білдіруге қорқады. Сондықтан ата-аналар баланың ішкі сезім жағдайына өте мұқият қарап, келелі мәселелерін шешуге жан-жақты көмектесіп, қиын жағдайларда психологиялық қолдау көрсетуі қажет.
Бала қарым-қатынас пен сүйіспеншіліктің жетіспеушілігін сезінбеуі керек, сондықтан ата-аналар баласының құрдастарымен қарым-қатынасына ықпал етіп, оған мүмкіндігінше көп көңіл мен қамқорлық беруі керек. Сондай-ақ, мұндай баланың таланттары мен қабілеттерін дамытуына көп көңіл бөлу керек, өйткені бұл болашақта оған өзін-өзі жүзеге асыра алатын, өзін тәуелсіз және басқа адамдарға қажет сезінетін сүйікті ісін табуға көмектеседі.
Есту қабілеті бұзылған баланы тәрбиелеу
Балалық шақта есту қабілетінің бұзылуы сирек емес. Олар сыртқы факторлардың әсерінен пайда болуы мүмкін (аурулар мен жарақаттар) және баланың есту қабілетінің жоғалуына генетикалық бейімділігіне байланысты дамуы мүмкін. Егер сіздің отбасыңызда уақыт өте келе есту қабілеті нашарлаған адамдар болса, бұл балаға берілуі мүмкін. Ерте жастан бастап педиатрда байқалуы керек. Нормадан ауытқу кезінде дәрігер науқасты есту маманына жібереді.
Қазіргі уақытта нашар еститін баланың қоғамда толық және бақытты өмір сүруге барлық мүмкіндіктері бар. Оны сөйлеуге, оқуға, жазуға және құрдастарымен қатынасуға үйретуге болады. Ең бастысы - құлақ мүкістігін уақытында байқап, түзету. Жақсы таңдалған есту құрылғысы баланың байланыс қабілетін жақсартуға көмектеседі. Бірақ есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеуде өзіндік ерекшеліктері бар.
Есту қабілеті бұзылған балалардың даму ерекшеліктері
Есту қабілеті бұзылған балалардың дамуы өздерінің сау құрдастарына қарағанда біршама ерекшеленеді. Мұның себебі - шектеулі қабылдау. Кейбір дыбыстар жоғалады немесе бала оларды шу ағынынан ажырата алмайды. Ол дене арқылы сезінуге болатын және көре алатын нәрселерге көп көңіл бөледі.
Егер бала бір нәрсені көре алмаса және сезіне алмаса, оған байланыс орнатуға қиын болады. Есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеу күрделене түсуде. Оларға басқалардың қатты дыбыстарды естігенде не сезінетінін түсіндіру әлдеқайда қиын. Егер балаға тиісті назар аудармасаңыз, ол қоғамда өзін ұстай алмай айқайлай бастайды, тым белсенді немесе агрессивті мінез көрсетіп, кежірлене бастайды.
Мұндай балалар визуалды бейнелер мен дене түйсігтерін керемет есте сақтай алады. Оларға шығармашылықты (сурет салуға, жазушылыққа, би мен музыкаға) үйрету немесе дамыту ойындарына қызығушылық таныту оңай. Тәрбие процесінде дұрыс тәсілді таңдау маңызды.
Есту қабілеті бұзылған бала құрдастарымен сирек қатынасады. Балалармен танысқан кезде жанжалдар туындауы мүмкін. Ата-аналар мен мұғалімдердің міндеті - баланы басқа адамдардың әрекеттеріне дұрыс жауап беруге үйрету және оны балалардың қатыгездігінің салдарынан қорғау болып табылады.
Есту қабілетінің бұзылуы диагнозы қойылған баланы тәрбиелеу кезінде ата-аналардан талап етілетін негізгі ресурс - шыдамдылық. Мұндай балалар ақпаратты баяу игереді, оны ұзақ талдайды және көбінесе ананың немесе әкенің айтқанын естімеуі мүмкін. Баланы ұрспаңыз, оны әрдайым қолдайтындығыңызды көрсетіңіз. Ол отбасында өзін жайлы сезінуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеу кезінде оларға негізгі дағдыларды (ауызша сөйлеу, жазу, оқу) үйрету керек. Пайдалы дағды - ерінге оқу әдістемесін меңгеру. Жақсы есту аппараты болса да, бала бір кезде арнайы жабдықсыз қалуы мүмкін. Сөйлесу қабілетін жоғалтпау үшін ол еріннің белгілі бір дыбысқа сәйкес келетінін түсініп, сөздерді қоса білуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балалар дыбыстың шығу тегін анықтай алмаса, ыңғайсыздық сезінеді. Олармен мимика мен ым-ишарат арқылы сөйлемнің қандай интонациямен айтылатыны түсінікті болатындай етіп сөйлескен дұрыс.
Балаға ерте жастан бастап айналасындағылар әлемді басқаша қабылдайтынын түсіндіруі керек. Ол қатты дыбыстар басқаларға қорқыныш, тітіркендіргіш және кедергі келтіруі мүмкін екенін түсінуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балаға құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін беру маңызды. Оларға қарап, ол ұжымда өмір сүруді, дос болуды және ортақ мүдделерді іздеуді үйренеді. Оның айналасында есту қабілеті нашар және дені сау балалар да болуы мүмкін. Ең бастысы, бәрі баланың ерекшелігі бар екенін түсініп, оған біржақты қарамаса болды. Бірақ мұндай сәттерді тәрбиешілер мұқият қадағалайды, әдетте ата-аналарға алаңдайтын ештеңе жоқ.
Құлақ мүкістігі бар балалар немесе мүлдем саңырау балаларды тәрбиелеу - бұл кәсіби мұғалімдердің қатысуын талап ететін күрделі процесс. Оны жеңілдету үшін баланы ерте жастан бастап есту аппаратын қолдануға үйрету керек. Сонда оған ақпаратты игеру және жаңа ортаға үйренуге оңайырақ болады. Уақыт өте келе, есту қабілеті нашар балалар қоғамдағы өмірге үйреніп, құрдастарымен қатар мектеп бағдарламасын оңай игере алады.
Қазіргі уақытта нашар еститін баланың қоғамда толық және бақытты өмір сүруге барлық мүмкіндіктері бар. Оны сөйлеуге, оқуға, жазуға және құрдастарымен қатынасуға үйретуге болады. Ең бастысы - құлақ мүкістігін уақытында байқап, түзету. Жақсы таңдалған есту құрылғысы баланың байланыс қабілетін жақсартуға көмектеседі. Бірақ есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеуде өзіндік ерекшеліктері бар.
Есту қабілеті бұзылған балалардың даму ерекшеліктері
Есту қабілеті бұзылған балалардың дамуы өздерінің сау құрдастарына қарағанда біршама ерекшеленеді. Мұның себебі - шектеулі қабылдау. Кейбір дыбыстар жоғалады немесе бала оларды шу ағынынан ажырата алмайды. Ол дене арқылы сезінуге болатын және көре алатын нәрселерге көп көңіл бөледі.
Егер бала бір нәрсені көре алмаса және сезіне алмаса, оған байланыс орнатуға қиын болады. Есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеу күрделене түсуде. Оларға басқалардың қатты дыбыстарды естігенде не сезінетінін түсіндіру әлдеқайда қиын. Егер балаға тиісті назар аудармасаңыз, ол қоғамда өзін ұстай алмай айқайлай бастайды, тым белсенді немесе агрессивті мінез көрсетіп, кежірлене бастайды.
Мұндай балалар визуалды бейнелер мен дене түйсігтерін керемет есте сақтай алады. Оларға шығармашылықты (сурет салуға, жазушылыққа, би мен музыкаға) үйрету немесе дамыту ойындарына қызығушылық таныту оңай. Тәрбие процесінде дұрыс тәсілді таңдау маңызды.
Есту қабілеті бұзылған бала құрдастарымен сирек қатынасады. Балалармен танысқан кезде жанжалдар туындауы мүмкін. Ата-аналар мен мұғалімдердің міндеті - баланы басқа адамдардың әрекеттеріне дұрыс жауап беруге үйрету және оны балалардың қатыгездігінің салдарынан қорғау болып табылады.
Есту қабілетінің бұзылуы диагнозы қойылған баланы тәрбиелеу кезінде ата-аналардан талап етілетін негізгі ресурс - шыдамдылық. Мұндай балалар ақпаратты баяу игереді, оны ұзақ талдайды және көбінесе ананың немесе әкенің айтқанын естімеуі мүмкін. Баланы ұрспаңыз, оны әрдайым қолдайтындығыңызды көрсетіңіз. Ол отбасында өзін жайлы сезінуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балаларды тәрбиелеу кезінде оларға негізгі дағдыларды (ауызша сөйлеу, жазу, оқу) үйрету керек. Пайдалы дағды - ерінге оқу әдістемесін меңгеру. Жақсы есту аппараты болса да, бала бір кезде арнайы жабдықсыз қалуы мүмкін. Сөйлесу қабілетін жоғалтпау үшін ол еріннің белгілі бір дыбысқа сәйкес келетінін түсініп, сөздерді қоса білуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балалар дыбыстың шығу тегін анықтай алмаса, ыңғайсыздық сезінеді. Олармен мимика мен ым-ишарат арқылы сөйлемнің қандай интонациямен айтылатыны түсінікті болатындай етіп сөйлескен дұрыс.
Балаға ерте жастан бастап айналасындағылар әлемді басқаша қабылдайтынын түсіндіруі керек. Ол қатты дыбыстар басқаларға қорқыныш, тітіркендіргіш және кедергі келтіруі мүмкін екенін түсінуі керек.
Есту қабілеті бұзылған балаға құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін беру маңызды. Оларға қарап, ол ұжымда өмір сүруді, дос болуды және ортақ мүдделерді іздеуді үйренеді. Оның айналасында есту қабілеті нашар және дені сау балалар да болуы мүмкін. Ең бастысы, бәрі баланың ерекшелігі бар екенін түсініп, оған біржақты қарамаса болды. Бірақ мұндай сәттерді тәрбиешілер мұқият қадағалайды, әдетте ата-аналарға алаңдайтын ештеңе жоқ.
Құлақ мүкістігі бар балалар немесе мүлдем саңырау балаларды тәрбиелеу - бұл кәсіби мұғалімдердің қатысуын талап ететін күрделі процесс. Оны жеңілдету үшін баланы ерте жастан бастап есту аппаратын қолдануға үйрету керек. Сонда оған ақпаратты игеру және жаңа ортаға үйренуге оңайырақ болады. Уақыт өте келе, есту қабілеті нашар балалар қоғамдағы өмірге үйреніп, құрдастарымен қатар мектеп бағдарламасын оңай игере алады.
Ақыл-ойында бұзылыстары бар баланы тәрбиелеу
Ақыл-ой кемістігі бар баланы тәрбиелеу ата-аналардан үлкен физикалық және рухани күштерді талап етеді, сондықтан ересектер үшін физикалық денсаулық пен психикалық тепе-теңдікті, оптимизмді сақтау өте маңызды. Баланың және отбасының тағдыры көбінесе ата-аналардың одан әрі қалай әрекет ететініне байланысты болады.
Баланың дұрыс тәрбиесі мен қолайлы дамуы үшін отбасының оның жағдайына барабар бейімделуі маңызды.
Интеллектуалды кемістігі бар балалары бар отбасылардағы ата-ана мен бала қарым-қатынасы өте маңызды және күрделі мәселе болып табылады. Мұндай баланың әлеуметтік бейімделуі дұрыс ата-ана (ең алдымен ана) мінез-құлқына тікелей байланысты. Бейімделу кезеңі көбінесе мамандардың уақтылы және сындарлы көмегіне байланысты.
Бұл балаларды тәрбиелеудегі басты қағида - олардың әдеттерін қалыптастыру. Ата-аналар балалардың қоршаған орта туралы идеяларын дамытуға қамқорлық жасауы керек. Даму проблемалары бар баланы тәрбиелеу ата-анадан шыдамдылықты, табандылықты, түсінуді және педагогикалық тапқырлықты талап етеді.
Ата-аналар, емдеуші дәрігердің барлық ұсыныстарын ескере отырып, ақыл-ойы бұзылған балалармен жұмыс жасағанда, денсаулықты сақтау туралы әрдайым есте ұстауы керек. Ең бастысы – бұл баланың күн режиміне назар аудару.
"АРДИ" церебралды сал ауруы бар балаларға арналған қарқынды оңалту және ерте араласу орталығы
Церебралды сал ауруы бар балаларға арналған қарқынды оңалту және ерте араласу орталығы 2018 жылдың маусым айында Болат Өтемұратов қорының, "Позитив Үміт" қайырымдылық қорының және "Дом" қорының қолдауымен ашылды.
Орталық Қазақстан үшін инновациялық орталық болып табылады. Онда ЦС ауруы диагнозы бар балаларды оңалтудың ең үздік әлемдік әдістемелері мен заманауи тәсілдері –мультидисциплинарлық бағалау, жеке тәсіл, кешенді үздіксіз оңалту, ерте араласу енгізілген.
Қазақстанның барлық өңірлеріндегі біздің қызметкерлер мен мамандар үшін жетекші әлемдік мамандарының оқыту ғылыми-практикалық семинарлары, тренингтері мен шеберлік сабақтары өткізілетін Білім беру ресурстық орталығы-БРО құрылды.
Орталықта жоғары білікті мамандармен арнайы оңалту, педагогикалық, түзету, психологиялық, әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық қызметтердің толық көлемі көрсетіледі.
Баланың дұрыс тәрбиесі мен қолайлы дамуы үшін отбасының оның жағдайына барабар бейімделуі маңызды.
Интеллектуалды кемістігі бар балалары бар отбасылардағы ата-ана мен бала қарым-қатынасы өте маңызды және күрделі мәселе болып табылады. Мұндай баланың әлеуметтік бейімделуі дұрыс ата-ана (ең алдымен ана) мінез-құлқына тікелей байланысты. Бейімделу кезеңі көбінесе мамандардың уақтылы және сындарлы көмегіне байланысты.
Бұл балаларды тәрбиелеудегі басты қағида - олардың әдеттерін қалыптастыру. Ата-аналар балалардың қоршаған орта туралы идеяларын дамытуға қамқорлық жасауы керек. Даму проблемалары бар баланы тәрбиелеу ата-анадан шыдамдылықты, табандылықты, түсінуді және педагогикалық тапқырлықты талап етеді.
Ата-аналар, емдеуші дәрігердің барлық ұсыныстарын ескере отырып, ақыл-ойы бұзылған балалармен жұмыс жасағанда, денсаулықты сақтау туралы әрдайым есте ұстауы керек. Ең бастысы – бұл баланың күн режиміне назар аудару.
"АРДИ" церебралды сал ауруы бар балаларға арналған қарқынды оңалту және ерте араласу орталығы
Церебралды сал ауруы бар балаларға арналған қарқынды оңалту және ерте араласу орталығы 2018 жылдың маусым айында Болат Өтемұратов қорының, "Позитив Үміт" қайырымдылық қорының және "Дом" қорының қолдауымен ашылды.
Орталық Қазақстан үшін инновациялық орталық болып табылады. Онда ЦС ауруы диагнозы бар балаларды оңалтудың ең үздік әлемдік әдістемелері мен заманауи тәсілдері –мультидисциплинарлық бағалау, жеке тәсіл, кешенді үздіксіз оңалту, ерте араласу енгізілген.
Қазақстанның барлық өңірлеріндегі біздің қызметкерлер мен мамандар үшін жетекші әлемдік мамандарының оқыту ғылыми-практикалық семинарлары, тренингтері мен шеберлік сабақтары өткізілетін Білім беру ресурстық орталығы-БРО құрылды.
Орталықта жоғары білікті мамандармен арнайы оңалту, педагогикалық, түзету, психологиялық, әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық қызметтердің толық көлемі көрсетіледі.
Запись на консультацию
Спасибо! Наш специалист свяжется с Вами в ближайшее время!